W rozwoju osobowości dziecka zabawa tworzy podstawę i warunek wszystkich procesów kształceniowych i wychowawczych. Bawienie się to nie tylko zajęcie dziecka, lecz również treść jego życia, gdyż nie odróżnia ono zabawy od pracy: praca jest zabawą, a zabawa pracą. Zabawa jest swoistą formą uczenia się: dziecko zdobywa wiadomości, umiejętności i sprawności.

To właśnie zabawa stwarza okazję ku temu by poszerzyć krąg doświadczeń, żeby dziecko nauczyło się celowo i skutecznie działać i oddziaływać na otoczenie.
Podczas zabawy dziecko utrwala i doskonali przyswojone już sposoby myślenia i działania, a ponadto rozwija swe możliwości umysłowe, wzbogaca zasób wiedzy o otoczeniu. Zabawy pomagają dziecku skonkretyzować to, co wie o życiu człowieka, o czynnościach i pracy ludzkiej, o zjawiskach społecznych.
Podczas zabawy dziecko przezywa rzeczywistość, w której może bezpiecznie przećwiczyć wiele umiejętności i wypróbować tysiące możliwości. Poprzez próbowanie, eksperymentowanie, badanie i porównywanie, dziecko osiąga wiedzę, wiadomości, pojmuje związki. Dzięki naśladownictwu zaobserwowanych sytuacji uczy się informowania innych o sobie. Doświadczenia i przeżycia można w zabawowy sposób przezwyciężyć, znaleźć rozwiązania problemów, wypróbować nowe sposoby postępowania. W zabawie dziecko zaspokaja swoją potrzebę swobodnego poruszania się. Przyjemność płynąca ze swej zręczności rośnie i wzmacnia pewność siebie. Podczas wszystkich kreatywnych zabaw dziecko rozwija własne wyobrażenia, pomysły i fantazje. Podczas wspólnej zabawy z dorosłymi, rówieśnikami, starszymi, jak i młodszymi dziećmi dziecko doświadcza społecznych sposobów zachowania się. W swoich dążeniach do samodzielności i niezależności zabawa oferuje adekwatną formę socjalizacji, która obejmuje rozwiązywanie konfliktów, układy, gotowość niesienia pomocy, solidarność, partnerstwo, integrację oraz przejmowanie odpowiedzialności. Umiejętność kierowania swym zachowaniem kształtuje się w zabawach wcześniej niż w sytuacjach rzeczywistych. Podczas zabawy dziecko uczy się dostosowywać do określonych norm i reguł postępowania związanych z podjęta rolą. Zabawy kształtują sfery uczuć i emocji. Oprócz przyjemności związanej z zaspokojeniem potrzeby ruchu i działania oraz potrzeby osiągnięć, zabawy dają dzieciom niemal nieograniczoną możliwość ekspresji emocjonalnej, stwarzają możliwości wyładowania konfliktów uczuciowych i napięć nerwowych. Jednocześnie zabawy takie stają się swoistą szkoła uczuć, gdyż w związku z odgrywanymi rolami dziecko stara się wczuć w świat przeżyć osoby, którą staje się w wyobraźni. Podczas zabawy dziecko uczy się dostosowywać do określonych norm i reguł postępowania związanych z podjętą rolą. Zespołowe zabawy wpływają pozytywnie na kształtowanie się rozmaitych cech osobowości: nowych motywów działania, uspołeczniania, zdyscyplinowania. Wytrwałość i cierpliwość w dążeniu do celu, czyli doprowadzanie do końca podjętego działania mimo przeszkód – kształtują się również podczas zabaw dowolnych.

Zabawa jest źródłem rozwoju. Działanie w polu wyobrażeniowym, w obrębie sytuacji "na niby", nieskrępowane zamierzenia, tworzenie planów życiowych i potrzeb woli, wszystko to powstaje w zabawie czyniąc z niej najwyższy poziom rozwoju w wieku przedszkolnym. Dlatego też bardzo istotne jest umożliwienie dzieciom prowadzenia swobodnych zabaw w domu i przedszkolu, zorganizowanie otoczenia dziecka w taki sposób, by mogło swobodnie korzystać z przedmiotów – zabawek, aby miało przestrzeń do ich wykorzystania w swojej działalności. Dla dobra dziecka, dla jego prawidłowego, harmonijnego rozwoju nie należy ograniczać dziecka w jego działaniach. Rola dorosłych powinna ograniczyć się do zapewnienia dziecku bezpieczeństwa podczas jego spontanicznych poczynań. Dorośli powinni rozumieć, że „dziecko nie bawi się dlatego, że jest dzieckiem, ale bawi się dlatego, by stać się dorosłym". Zabawa jest bowiem najważniejszym czynnikiem rozwoju dziecka, szczególnie w wieku przedszkolnym.

 

Opracowała Ewa Krygier-Gomoliszek na podstawie:

E.B. Hurlock „Rozwój dziecka”,

B.W., M. Wessel „ Zabawy aktywizujące w przedszkolu”